Qabriel Kramer (Gabriel Cramer) 31 iyul 1704-cü ildə İsveçrənin Cenevrə şəhərində doğulmuş tanınmış riyaziyyatçı və alqebranın inkişafına böyük töhfələr vermiş alimdir. O, 18-ci əsr Avropa riyaziyyatının ən parlaq nümayəndələrindən biri hesab olunur və xüsusilə xətti tənliklər sistemlərinin həllinə dair verdiyi töhfələrlə məşhurdur.  Riyaziyyat tarixində onun adı daha çox “Kramer qaydası” ilə yadda qalıb. Bu qayda çoxsaylı dəyişənli xətti tənliklər sistemlərinin həllində istifadə olunur və bu gün də həm nəzəri riyaziyyat, həm də mühəndislik və kompüter elmləri sahəsində geniş tətbiq edilir.

Kramer riyaziyyat qabiliyyəti ilə erkən yaşlardan fərqlənirdi. O, 18 yaşında Cenevrə Universitetində doktorluq dərəcəsi alaraq dərs deməyə başlamışdır. Gənc yaşında tədris və elmi fəaliyyətə qoşulan Kramer, xüsusilə cəbri həll metodları, həndəsə və diferensial tənliklər sahəsində araşdırmalar aparmışdır.

Kramer Qaydası nədir?

Kramer qaydası dəyişənlərin sayı qədər tənliyi olan xətti sistemlərin determinantlar vasitəsilə həllini təqdim edir. Sadə dillə desək, əgər bir sistemin tənlikləri simmetrik və nizamlı qurulubsa, bu qayda ilə hər dəyişənin qiyməti bir sıra hesablama addımı ilə tapıla bilər.

Kramerin əsas elmi əsəri “Alqebrik əyrilərin analizinə giriş” (Introduction à l’analyse des lignes courbes algébriques, 1750) adlanır. Bu əsərdə Kramer yalnız xətti tənlikləri deyil, həm də alqebrik əyriləri, çoxluqlar və koordinat metodları üzərində dərin araşdırmalar aparmışdır. Bu kitab, o dövrdə alqebranın və analitik həndəsənin əsas mənbələrindən biri hesab olunurdu.

Kramer yalnız riyazi töhfələrlə kifayətlənməmiş, dövrünün digər tanınmış alimləri ilə sıx əməkdaşlıq etmişdir. O, məşhur Bernulli ailəsi ilə əlaqədə olmuş, Daniel Bernoulli ilə bir sıra elmi yazışmalar aparmış, həmçinin İsaak Nyutonun və Qottfrid Leybnitsin işlərini müqayisə edərək kalkulusun əsaslarını araşdırmışdır.

Qabriel Kramer 1752-ci ildə vəfat etsə də, onun qoyduğu elmi irs bu gün də yaşayır. Xətti tənliklərin determinantlarla həlli metodu, yəni Kramer qaydası, dünya universitetlərində riyaziyyat kurslarının əsas hissəsi olaraq tədris edilir. Onun elmi fəaliyyəti, həmçinin riyaziyyatın strukturlaşdırılmasında və daha formallaşdırılmış şəkildə öyrədilməsində önəmli rol oynamışdır.

Qabriel Kramer riyaziyyatda sadəliklə dərinliyi birləşdirən alim idi. Onun işi göstərir ki, mürəkkəb sistemlər də düzgün yanaşma ilə asanlıqla başa düşülə bilər. Bu gün onun adı ilə bağlı qayda həm nəzəri, həm də tətbiqi sahələrdə riyaziyyatçılara və mühəndislərə xidmət edir.

mathshistory.st-andrews.ac.uk