David Hilbert özünün məhşur 23 problemini 1900-cu il 6 avqustdan 12 avqusta qədər Parisdə keçirilmiş II Beynəlxalq Riyaziyyat Konqresində irəli sürmüşdür. Konqresdə 226 riyaziyyatçı iştirak edirdi. Konqresdə ən çox nümayəndəsi ilə təmsil olunan ölkələr Fransa (90 nəfər), Almaniya (25 nəfər), ABŞ (17 nəfər), İtaliya (15 nəfər), Belçika (13 nəfər) idi. Sonra isə, Rusiya 9 nəfər, Avstriya və İsveçrə 8 nəfər, İngiltərə və İsveç 7 nəfər, Danimarka 4 nəfər, Hollandiya, İspaniya və Rumıniya 3 nəfər, Serbiya və Portuqaliya 2 nəfər, Cənubi Amerika 4 nəfər, Türkiyə, Yunanıstan, Norveç, Kanada, Yaponiya və Meksika hərəsindən 1 nəfər nümayəndə olmaqla konqresdə təmsil olunurdular.

Konqresin sədri Anri Puankare, fəxri sədri isə Şarl Ermit (Fransa, iştirak etmirdi) seçilmişdi. Konqresin baş katibi E.Dyunak (Fransa) idi. Konqresin işi 6 seksiyada aparılırdı:

1) Arifmetika və cəbr (sədr D.Hilbert, katib E.Kartan)

2) Analiz ( sədr P.Penleve, katib G.Adamar)

3) Həndəsə (sədr Q.Darbu, katib B.Nivenqlovski)

4) Mexanika və Riyazi Fizika (sədr G.Larmo, katib T.Levi-Çvita)

5) Riyaziyyat tarixi və biblioqrafiyası (sədr prins R.Bonopart, katib M.Okan)

6) Riyaziyyatın tədrisi və metodologiyası (sədr M.Kantor, katib Ş.Lezan)

Konqresin açılış günü ümumi yığıncaqda M.Kantorun riyaziyyat tarixinə aid iki saatlıq məruzəsi dinlənildi və sonra seksiyalar üzrə çıxışlar başladı. Ümumilikdə 46 çıxış oldu. Bunlar arasında məhşur riyaziyyatçılardan Q.Mittaq-Lefler, D.Hilbert, G.Adamar, A.Kapelli, İ.Fredholm, İ.Bendikson, V.Volterra və başqalarının çıxışları dinlənildi. Konqresin bağlandığı gün Q.Mittaq-Leflerin “Veyerştassın həyatının son günləri haqqında” və A.Puankarenin “İntuisiya və məntiqin riyaziyyatda rolu” adlı çıxışları eşidildi.

D.Hilbert “Riyazi problemlər” adlı məhşur çıxışını 8 avqustda 5-ci və 6-cı seksiyaların birgə iclasında etdi. D.Hilbertin fikrincə, problemlər və onların tədqiqi elmin inkişafını stimullaşdırır. Buna qədər D.Hilbert özünün hərtərəfli riyaziyyatçı olduğunu göstərmişdi, əldə etdiyi elmi nəticələr ilə artıq məhşur idi və riyaziyyatın istənilən sahəsinin ideyalarını və istiqamətlərini görürdü. Lakin onu da qeyd etmək lazımdır ki, konqresdəki riyaziyyatçıların heç də hamısı D.Hilbertin çıxışını birmənalı qarşılamadı. Bir neçə dinləyici çıxışda qoyulmuş problemlərin bəzilərinin qismən, bəzilərinin isə tam həll olunduğunu iddia edirdi. Buna görə də Hilbertin çıxışı böyük diskusiyalarla müşahidə olunurdu. Lakin sonradan məlum oldu ki, onun qoyduğu problemlər göründüyü kimi sadə deyil və çox aktualdırlar.

D.Hilbertin II konqresdə çıxışı ilk dəfə Archiv f. Mat. u Pfus [2] jurnalında çap olunmuş, sonradan bir çox dillərə təcümə edilmişdir.

Hilbertin 1900-cu il bu məruzəsinə qədər və bu məruzədən sonra, heç vaxt riyaziyyatın problemlərinə bütövlükdə həsr edilmiş məruzə və ya elmi xəbər dərc olunmamışdır. Bu baxımdan D.Hilbertin “Riyazi problemlər” məruzəsi riyaziyyat tarixində nadir və qeyri adi bir elmi hadisə hesab edilir.

Davamı var…

Ədəbiyyat

1. D.Hilbert Vortrag gehalten auf dem internationalen Matematiker-Kongrez zu Pariz. 1900.
2. D.Hilbert Mathematische Probleme. Archiv f. Math. u. Phys, III s. 1 (1901) 44-63.
3. Проблемы Гилберта, Сборник под редакций П. С. Александрова, М., Наука 1969 г. 240 с.
4. Болибрух А. А. Проблемы Гилберта (100 лет спустя) – МЦНМО, 1999, т-2, 24с.
5. Демидов С.С. К истории проблем Гильберта // Историка – мат. исследования – М., Наука, 1966 – №17 – 91-122 с.
6. Ляшко С.И., Номировский Д. А., Петунин Ю. И., Семенов В.В. Двадцатая проблема Гильберта «Диалектика», 2009-192 с.
7. Гильберт Д. Избранные труды в. 2. Т // Под Редакции – М, Факториал, 1998.
• Т.1. Теория инвариантов, Теория чисел. Алгебра. Геометрия. Основания математики – 575 с.
• Т.2. Анализ. Физика. Проблемы Гильберта – 607 с.
8. Гильберт. Д. Основания геометрии М.-Л.: Гостехиздат, 1948-Серия: Классики естествознания.
9. Гильберт. Д. Аккерман. В. Основы теоретической логики.М.: Издательская группа URSS, 2010, 304 с.
10. Гильберт. Д. Бернайс П. Основания математики. М.: Наука Том I 1979, 560 с.
11. Гильберт. Д. Бернайс П. Основания математики. Т.2. 1982. 656 с.
12. Гильберт. Д. Кон-Фоссен С. Наглядная геометрия М.-Л.: Гостехиздат (1951).
13. Курант Р. Гильберт. Д. Методы математической физики. Том I 1933.
14. Вейль. Г. Давид Гильберт и его математическое творчество // Математическое мышление – М.: Наука, 1989 – с 214-256.
15. Констанс Рид. Гильберт – М.: Наука 1977 г.
16. Паршин А.Н. Гильберт и теория инвариантов // Историко- математические исследования – М.: Наука 1975 г. № 20 с 171-197.
17. Колмогоров. А.Н. Гильберт Давид // Большая советская энциклопедия //, 1969.
18. А.В.Погорелов. Четвертая проблема Гильберта. Москва. Наука. 1974. 80 с.
19. Ю.В. Матиясевич. Десятая проблема Гильберта – М. Наука. Физико-мат., литература. 1993-223 с.
20. Q.Şubert Kalkül der abzählenden Geometric, 1879.

Mənbə: Misir Mərdanov, Vidadi Mirzəyev “David Hilbert və onun 23 problemi” , Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Xəbərlər Məcmuəsi, Cild 4, №4, Dekabr 2017-ci il. səhifə 9-18.

© Bütün hüquqlar qorunur. Xəbərlərdən istifadə edərkən www.imm.az saytına istinad zəruridir.